بید فرش چیست و چطور بیدزدگی را درمان کنیم؟
یکی از خطراتی که سلامت فرشها و لباسهای ما را به شدت تهدید میکند بیدزدگی است. این مشکل بسیار رایجی است که در صورت عدم رعایت برخی نکات به سرعت باعث تخریب فرش شده و خسارتهای بسیاری به آن وارد میکند. در این مطلب به علتهای اصلی بید فرش میپردازیم و راههای مبارزه و پیشگیری از بیدزدگی فرش را معرفی میکنیم. اگر شما نیز نگران فرشهای گرانبها و زیبای خود هستید و میخواهید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید، با ما همراه باشید.
بید چیست؟
بید پروانهای کوچک به رنگ زرد است که در بین الیاف فرش و پارچههای پشمی تخمگذاری میکند. این حشره 9 تا 12 میلیمتر طول دارد و در مدت 2 تا 3 هفته از عمر خود حدود صد تخم در محل تاخوردگیهای فرش و میان الیافهای آن میگذارد. بید یک حشره کراتین خوار است و چون پشم یک الیاف کراتینی محسوب میشود، به گزینه بسیار مناسبی برای تغذیه بیدها تبدیل شده است.
حشرات کراتین خوار برای تغذیه خود از الیاف پروتئینی استفاده میکنند و به همین دلیل فرشها و لباسها و به طور کلی منسوجات پشمی بهترین گزینه برای تغذیه آنهاست. بید که دارای چهار مرحله تکاملی تخم، لارو، شفیره و کامل است در مرحله لارو بیشترین آسیب را به بافت فرش و الیاف پشم وارد میکند. بید در مرحله لارو از کراتین موجود در الیاف پروتئینی پشم برای رشد و تکامل خود تغذیه میکند و به همین دلیل در این مرحله قدرت تخریبی فراوانی دارد. بهترین زمان برای از بین بردن بیدها زمانی است که آنها در مرحله تخم قرار دارند و هنوز تبدیل به لارو نشدهاند. زمانی که آنها تبدیل به لارو شوند شروع به تخریب فرش میکنند و در صورت عدم انجام اقدامات لازم، خسارات جبرانناپذیری به فرش وارد میکنند.
علتهای اصلی بیدزدگی فرش
به طور کلی دلایل زیادی وجود دارند که باعث بیدزدگی فرش میشوند اما میتوان گفت رطوبت و تاریکی دو عامل بسیار مهم در بیدزدگی فرش هستند. بیدها در محیطهای مرطوب و تاریک به سرعت تکثیر شده و با تغذیه از الیافهای پشمی فرش باعث تخریب آن میشوند. به همین دلیل اگر فرش را در انباری یا محلی که تردد کمتری دارد و تاریک است قرار بدهید، احتمال بیدزدگی آن بیشتر میشود. پس پیشنهاد میکنیم هر چند وقت یک بار وضعیت فرش خود را چک کنید یا اگر امکانش بود آن را باز کرده و در معرض هوا و نور خورشید قرار دهید.
شرایط دیگری که محل مناسبی برای تکثیر بیدها فراهم میکند، قرار گرفتن فرش در پلاستیک است. برای بستهبندی فرش میتوانیم از کاغذ و پارچه استفاده کنیم تا از بیدزدگی فرش جلوگیری شود. توجه داشته باشید که حتما باید فرشها را به صورت رول شده نگهداری کرده و از تا کردن آنها خودداری کنیم. چرا که بیدزدگی در قسمتهایی از فرش که تا خوردهاند بسیار رایج است و با تا کردن فرشها محل مناسبی برای رشد بیدها به وجود میآید.
علاوه بر تمامی این موارد، ثابت ماندن فرش نیز میتواند شرایط مناسبی برای رشد بید به وجود بیاورد. این یعنی تابلوفرشها و منسوجات پشمی دیگری که ممکن است مدتها در یک محل ثابت بمانند به شدت مستعد بیدزدگی هستند و برای جلوگیری از این اتفاق باید به طور مرتب آنها را بررسی کرده و تمیز نمود.
راههای تشخیص بید فرش
اولین قدم برای مقابله یا پیشگیری از بیدزدگی فرش، پی بردن به چگونگی تشخیص آن است. تشخیص بیدزدگی فرش کار چندان سختی نیست. بیدها به راحتی روی فرش دیده میشوند و به سرعت حرکت میکنند. آنها در ابتدا از گرههای پشت فرش شروع به تغذیه میکنند و میتوان با بررسی کردن پشت فرش از وجود یا عدم وجود آنها مطلع شد. بعد از خورده شدن گرهها توسط بیدها بافت فرش از بین رفته و قسمتهای باقیمانده اطراف فرش به سادگی جدا میشوند. اگر احساس کردید الیاف فرش از یکدیگر جدا میشود یا ضعیف شدهاند، پشت فرش را بررسی کنید تا از سلامت فرش مطمئن شوید. از دیگر نشانههای بیدزدگی فرش میتوان به وجود لکههای سفید رنگ، ایجاد سوراخهای ریز و عمیق و دیده شدن تارهای کوچک بر سطح فرش اشاره کرد.
روشهای مقابله با بیدزدگی فرش
مبارزه با بیدها و از بین بردن بیدزدگی فرش با روشهای مختلفی انجام میشود که هر کدام از این روشها مزایا و معایب خود را دارد. مبارزه با بیدزدگی از زمان قدیم مورد توجه انسان بود و در هر دورهای راهکاری برای از بین بردن بیدها مطرح میشد. یکی از همین روشهای قدیمی و احتمالا بسیار موثر قرار دادن قرص نفتالین یا کافور در میان فرش لوله شده است که محیط زیست را برای بیدها نامناسب میکند و باعث از بین رفتن بیدزدگی فرش میشود. اما اصلیترین روشهای از بین بردن بیدها شامل این موارد میشود:
مسموم کردن محیط زیست و تنفس لارو
در این روش با استفاده از بخارهای مسمومی، لارو و بیدها را از بین میبرند. اما این روش برای از بین بردن تخمها کارساز نیست. در این شیوه معمولا از مواد آلی مثل نفتالین استفاده میشود. به دلیل پایین بودن نقطه جوش این مواد، غلظت گاز آنها در محیطهای بسته افزایش پیدا میکند. به همین دلیل قرار دادن این مواد در فرش رول شده یا درون یک چمدان که لباسهای پشمی در آن قرار دارد یکی از سادهترین روشها برای مقابله با بیدزدگی است. ماده آلی دیگری که به این منظور استفاده میشود پارادی کلروبترن است. این ماده نسبت به نفتالین عملکرد بهتری داشته و فاقد بوی تند و زننده آن است.
غیرخوراکی کردن پشم
در این روش با ایجاد تغییراتی در ساختار پروتئینی فرش، الیافهای پشم را برای لارو غیر خوراکی میکنیم. از جایی که ساختار شیمیایی پشم کراتین است، پیوندهای دیسولفیدی بین زنجیرهها وجود دارد که لارو پس از شکستن این پیوندها، زنجیرههای پروتئینی را خورده و هضم میکند. در این شیوه پیوندها شکسته شده و با ترکیباتی مثل فرم آلدئید دوباره پیوند داده میشوند که همین ایجاد تغییر در نوع پیوند، تغذیه از الیاف پشم را برای لارو غیر ممکن میسازد.
مسموم کردن لارو از طریق خوردن الیاف پشمی مسموم
در این شیوه لاروها با خوردن پشم آلوده از بین میروند. این مواد از مقاومت نسبتا بالایی در برابر شستوشو برخوردارند و به خوبی جذب پشم میشوند. اما هنگام استفاده از این روش باید دقت نمود که مواد مورد نظر بر خصوصیات فیزیکی الیاف تاثیر نامطلوب نداشته باشند، باعث تغییر رنگ پشم نشوند و برای انسان ایجاد حساسیت یا مسمومیت نکنند.
توقف چرخه زندگی بید با سرد کردن
در این روش فرش یا منسوجات پشمی در سرما نگهداری میشود. با این شیوه بید از بین نرفته و فقط به خواب میرود و در صورت گرم شدن فعالیت خود را از سر میگیرد. اما با سرد کردن و گرم کردن متوالی فرش، میتوان لاروها را از بین برد. مثلا فرش را در دمای منفی هشت درجه گذاشته و سپس به دمای مثبت ده درجه سانتیگراد منتقل میکنند و با تکرار این کار لاروها از بین میروند.
بهترین سم برای از بین بردن بید فرش
معروفترین راهی که برای از بین بردن بیدزدگی فرش به کار گرفته میشود، استفاده از نفتالین است. اما نفتالین قادر نیست تخمهای بید را از بین ببرد و تنها مناسب زمانی است که تخمها تبدیل به لارو شدهاند. نفتالین با خفه کردن لاروها آنها را از بین میبرد. برای نتیجهگیری بهتر میتوانید نفتالین را خُرد کرده و روی فرش پارچه سفیدی پهن کنید و سپس نفتالین را روی پارچه بپاشید. حالا فرش را لوله کنید و حدود یک ماه آن را بسته نگه دارید تا نفتالین به طور کامل بخار شود. بعد از این مدت فرش را باز کرده و در معرض هوای آزاد قرار دهید.
اگر نگران بوی تند نفتالین هستید میتوانید از ماده شیمیایی Enoz استفاده کنید که جایگزین بسیار مناسبی برای نفتالین است. البته که مواد و سمهای جدیدتری برای از بین بردن بید قالی تولید شدهاند که میتوان با اسپری کردن این مواد بر محل بیدزده، به سادگی بیدها را از بین برد.
راههای پیشگیری از بیدزدگی فرش
پیشگیری از بیدزدگی فرش کار مشکلی نیست و با رعایت چند نکته اساسی میتوان از بروز بیدزدگی جلوگیری کرد. از مهمترین نکاتی که برای پیشگیری از بیدزدگی فرش باید به آن توجه داشت میتوان به این موارد اشاره کرد:
کنترل رطوبت: رطوبت عامل اصلی بیدزدگی فرش است. اگر رطوبت محل زندگی شما یا محل نگهداری فرشها بالاست، سعی کنید به کمک وسایل گرمایشی و تهویه هوا، سطح رطوبت محیط را کاهش داده و کیفیت هوای محیط را بالا ببرید. همچنین تلاش کنید فرش را در قسمتهایی از خانه قرار دهید که رطوبت کمتری دارد و در معرض نور خورشید است. از نگهداری فرشهای رول شده در مجاورت حمام، توالت و آشپزخانه خودداری کنید.
خشک نگه داشتن فرش: تا جای ممکن فرشهای خود را خشک نگه دارید و در صورت خیس شدن به سرعت آنها را خشک کنید. در صورتی که فرشتان باران بخورد یا از طریق دیگری مثل ریختن مایعات روی آن خیس شود، احتمال بروز بیدزدگی بسیار بالا میرود. پس هیچ وقت فرش خیس را به حال خود نگذارید تا خشک شود و سریعا اقدامات لازم را برای خشک نمودن آن انجام دهید.
چگونه از بیدزدگی فرش پیشگیری کنیم
نگهداری اصولی و مناسب: گفتیم فضای مرطوب و تاریک بهترین شرایط را برای رشد و تکثیر بیدها فراهم میکند. به همین دلیل هنگام نگهداری فرش در انباری باید نکات مهمی را رعایت کنیم. برای مثال اگر فرش را رول کرده و در انباری قرار دادهایم بهتر است ماهی یک بار آن را از انباری خارج کرده و در معرض هوای آزاد و نور خورشید قرار دهیم. اگر تعداد فرشهای شما بالاست و رسیدگی به آنها سخت است میتوانید از مواد ضد بید مثل نفتالین استفاده کنید.
شستوشوی منظم: فرشهایی که در محیط مرطوب و تاریک و گرم قرار میگیرند به رسیدگی و شستوشوی بیشتری نیاز دارند. همچنین پیشنهاد میکنیم هر چند ماه یک بار با استفاده از شامپوهای مخصوص، فرشهای خود را به خوبی تمیز کنید. به خصوص اگر محل قرارگیری فرشهایتان برای رشد بید مناسب است.
کفپوش مناسب: در صورتی که کفپوش شما غیر استاندارد باشد، رطوبت از سطح زمین و خاک به فرش منتقل شده و احتمال بروز بیدزدگی بیشتر میشود. کفپوش مناسب عاری از هرگونه گرد و غبار، رطوبت، فرورفتگی و شیار است. بهتر است ایرادات و نقصهای موجود در کفپوش را برطرف کنید تا شرایط برای رشد بیدها فراهم نشود.
بیدزدگی فرشهای دستباف رایجتر است یا فرشهای ماشینی
هم فرشهای ماشینی و هم فرشهای دستباف ممکن است دچار بیدزدگی شوند اما احتمال بیدزدگی در فرشهای دستباف به مراتب بیشتر است. فرشهای ماشینی نیز با توجه به جنس الیاف به کار رفته در بافت آنها ممکن است دچار بیدزدگی شوند و نباید در نگهداری از این نوع فرشها نیز کوتاهی کرد. علاوه بر فرش و قالی انواع منسوجات مختلف و لباسهای پشمی نیز در معرض خطر بیدزدگی قرار دارند و باید در نگهداری از آنها نکات لازم را رعایت نمود.
ترمیم فرش بیدزده
برای ترمیم فرشی که توسط بید تخریب شده است باید آن را نزد رفوگر برد. اما قبل از آن بهتر است میزان خسارت را بررسی کرد. چرا که اگر بیدزدگی به طور گستردهای اتفاق افتاده باشد ترمیم فرش هزینهبر بوده و از نظر زمانی نیز مقرون به صرفه نیست. در نتیجه مهمترین نکته برای ترمیم بیدزدگی فرش میزان خسارت وارده است.