بستن
0 محصول
مشاهده سبد خرید
مهدی حسینی
1402-12-14
صنایع دستی ساخته شده از گل | هنر سفالگری و سرامیک
یکی از کاربردی‌ترین وسایل زندگی انسان از گذشته‌های دور تا همین امروز، ظروف سفالی و صنایع دستی ساخته شده از گل بوده است. ظروف سفالی قبل از اینکه شیشه رواج پیدا کند، کاربردی‌ترین ظروف در زندگی روزمره انسان بودند که برای نگهداری و جمع‌آوری آب و غذا از آن استفاده می‌کردند. حتی امروز بعد از گذشت این همه سال و با وجود تنوع بالای ظروف و اشیاء زینتی، ظروف و دست‌ساخته‌های سفالی محبوبیت و کاربرد فراوانی دارند. علاوه بر ظروف سفالی ما امروز شاهد استفاده فراوان از لوازم سرامیکی نیز هستیم که روز به روز محبوبیت این اشیاء و ظروف در بین مردم در حال افزایش است.
با وجود این کاربرد فراوان و محبوبیت زیاد، شاید بد نباشد کمی بیشتر با لوازم سرامیکی و سفالی آشنا شویم و ببینیم اصلا تفاوت اصلی این دو در چه چیزی است. بعد از اینکه با این دو مقوله آشنا شدیم نگاه مختصری نیز به انواع محصولات سفالی و سرامیکی می‌اندازیم و راه‌های تشخیص مرغوبیت این دست از محصولات را معرفی می‌کنیم. پس بیایید اول از همه ببینیم سرامیک چیست؟
صنایع دستی
سرامیک چیست
بر خلاف تصور عموم باید بگوییم سرامیک مفهوم گسترده‌ای است که بسیاری از اشیائی را که ما در زندگی روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنیم در بر می‌گیرد. اما به طور کلی سرامیک یک ماده جامد غیر فلزی است که در دمای بالا شکل می‌گیرد و سخت می‌شود. اصلی‌ترین ویژگی سرامیک‌ها سختی، شکنندگی و مقاومت آن‌ها در برابر خوردگی ست. سفال، شیشه، ظروف چینی و آجر نمونه‌هایی از سرامیک هستند. واژه سرامیک از لغت یونانی keramikos که به معنای “سفال” یا “برای سفال” است آمده که خود این واژه نیز برگرفته از لغت keramos به معنای “سفالگر، کاشی، سفال” است.
نمی‌توان به طور مشخص ویژگی‌هایی را به خانواده سرامیک‌ها نسبت داد اما این مواد عموما دارای خواصی مثل دمای ذوب بالا، سختی بالا، رسانایی ضعیف، مقاومت شیمیایی بالا و شکل‌پذیری کم هستند. هر چند که استثناهایی نیز وجود دارد و به همین دلیل سخت می‌توان تعریف مرزبندی شده‌ای از سرامیک داد.
ظروف سرامیکی
اما همانطور که احتمالا خودتان هم حدس زده‌اید، اولین سرامیک‌هایی که به دست انسان ساخته شدند اشیاء ساخته شده از گل رس و سفال بودند. عده‌ای معتقدند آغاز استفاده و ساخت سرامیک‌ها به حدود 7000 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و برخی نیز این تاریخ را تا 15000 سال قبل از میلاد عقب می‌برند. اما به طور کلی اکثر تاریخ‌نگاران بر 10000 سال قبل از میلاد اتفاق نظر دارند. سرامیک‌های اولیه در دوره‌های بعدتر لعاب زده و پخته شدند تا با ایجاد سطوح صاف و رنگی، تخلخل ظروف کمتر شده و کاربردی‌تر شوند. امروز به طور وسیعی از انواع سرامیک‌ها در زمینه‌های مختلفی مثل محصولات خانگی، صنعتی و ساختمانی و البته در هنرهای سرامیکی و تجسمی استفاده می‌شود.
ظروف سفالی
سفال چیست
سفال یکی از اعضای خانواده سرامیک‌ها است که با استفاده از انواع خاک رُس به شیوه‌های گوناگونی تولید می‌شود. قطعات سفالی بین 850 تا 1000 درجه سانتی‌گراد حرارت دیده و دارای تخلخل نامرتب هستند. از سفال برای ساخت انواع ظروف، اشیاء تزئینی و کاربردی استفاده می‌شود و قدمت ساخت و استفاده از آن در ایران حداقل به 10 هزار سال می‌رسد. شاید آوازه سفال میبد به گوشتان خورده باشد. در گذشته این ظروف و اشیاء سفالی اولیه با تکنیک دست و انگشت و روشی به نام فتیله ساخته می‌شدند که البته این روش هنوز هم رایج است. اما در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد، اختراع چرخ به سفالگران کمک کرد تا ظروف متقارن و دقیق‌تری بسازند.
سفال به دلیل شکل‌پذیری بالا، دوام و ماندگاری زیاد، مقاومت بالا و در دسترس بودن مواد اولیه یکی از کاربردی‌ترین مواد در طول تاریخ بشر بوده است. حتی امروز هم در کنار باقی سرامیک‌ها و اشیاء چوبی و فلزی، استفاده از سفال رواج دارد و در خانه و آشپزخانه‌های اغلب خانواده‌های ایرانی می‌توان ظروف یا اشیاء زینتی سفالی را دید.
ظروف سفالی
سفال و سرامیک چه تفاوتی با هم دارند
همانطور که گفتیم سفال یکی از اعضای خانواده سرامیک و زیر مجموعه آن است. این یعنی سرامیک تعریفی گسترده‌تر از سفال دارد و مواردی مثل سفال، شیشه، ظروف چینی و… را شامل می‌شود. سرامیک در زمینه‌های گوناگونی مثل ساخت محصولات خانگی، ساختمانی، صنعتی و الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما کاربرد سفال تقریبا محدود به ساخت اشیاء و ظروف سفالی است. از طرف دیگر سفال با استفاده از خاک رس ساخته می‌شود در حالی که برای تولید محصولات سرامیکی از مواد مختلفی استفاده می‌کنند.
تفاوت دیگری که بین این دو به چشم می‌خورد ترکیبی بودن خاک مورد استفاده در محصولات سرامیکی است. خاکی که برای ساخت محصولات سرامیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد بر خلاف ظروف سفالی خالص نیست و از ترکیب مواد مختلفی مثل کوارتز، کائولن، سیلیس و… به دست می‌آید. همچنین محدوده دمای پخت سفال کمتر از محدوده دمای مورد نیاز برای پخت محصولات سرامیکی است و به طور کلی سرامیک دمای ذوب بالایی دارد. افزون بر تمام این موارد، تنوع شکل‌پذیری سرامیک بیشتر از سفال است و محصولات سرامیکی نسبت به اشیاء سفالی از تنوع ظاهری و فُرمی بالاتری برخوردارند.
ظروف سرامیک
معرفی انواع محصولات سفالی و سرامیکی
انواع محصولات سفالی و سرامیکی به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردی که دارند، به طور گسترده‌ای در زندگی روزمره به کار گرفته می‌شوند. در گذشته ظروف سفالی برای نگهداری و جمع‌آوری غذا مورد استفاده قرار می‌گرفتند و ساختاری ساده و ابتدایی داشتند. اما در طول تاریخ هر دوی این محصولات روند تکاملی خود را طی کرده و امروز در بسیاری از صنایع و هنرها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه تعدادی از محصولات سفالی و سرامیکی را معرفی می‌کنیم.
صنایع دستی ساخته شده از گل و سفال
از سفال بیشتر از هر چیزی در ساخت صنایع دستی و محصولات هنری استفاده می‌کنند. انواع ظروف کاربردی و تزئینی، اشیاء زینتی و مجسمه‌های سفالی برخی از مهم‌ترین محصولاتی هستند که با استفاده از سفال ساخته می‌شوند. یکی از هنرهای سنتی و صنایع دستی ارزشمند ایرانی میناکاری روی سفال است. انواع کاسه، بشقاب، گلدان، قاب و سبدهای میناکاری شده نمونه‌های بسیار ارزشمندی از سفالگری و صنایع دستی سفالی ایران هستند.
ظروف سرامیکی
انواع محصولات سرامیکی
همانطور که گفتیم محصولات سرامیکی در زمینه‌های مختلفی مثل ساختمان‌سازی، محصولات خانگی، صنایع و تولید آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع ظروف چینی، ظروف پرسلان، ماگ، قوری، پارچ و لیوان نمونه‌هایی از محصولات سرامیکی کاربردی در خانه و آشپزخانه‌ها هستند. بسیاری از محصولات سرامیکی بر پایه خاک رس و با مقادیر مختلفی از کوارتز، فلدسپات و… ساخته می‌شوند که آجر، بلوک‌های سفالی سقف و دیوار، لوله‌های زهکشی و لوله فاضلاب نمونه‌هایی از آن‌هاست.
محصولات سرامیک سفید نیز گروه دیگری از محصولات سرامیکی است که برای نمونه می‌توان به انواع لوازم بهداشتی مثل توالت، سینک، وان و ظروف غذاخوری، کاشی‌های تزئینی و برخی از اشیاء هنری اشاره کرد. همچنین از سرامیک‌ها به دلیل مقاومت بالا در برابر ذوب شدن در ساخت کوره‌ها، پاتیل‌ها، ظروف نگهداری مواد مذاب و قالب‌های ریخته‌گری نیز استفاده می‌شود.
ظروف سفالی و سرامیکی
چگونه محصولات سفالی و سرامیکی مرغوب را تشخیص دهیم
برای تشخیص کیفیت و مرغوبیت یک ظرف یا محصول باید به نکات ساده‌ای توجه کنیم و بعد از بررسی این نکات اقدام به خرید محصول مورد نظر کنیم. نکاتی که در ادامه می‌آید راهنمای مناسبی برای تشخیص محصولات مرغوب است.
- ظرف مورد نظر باید دارای تقارن بوده و در صورت قرارگیری بر سطح صاف باید دارای تعادل باشد.
- باید دقت کنید که در محصول مورد نظر اثری از ترک‌خوردگی، لب‌پریدگی و سوختگی وجود نداشته باشد.
- بر سطح محصول نباید اثری از ناهمواری، برجستگی یا فرورفتگی دیده شو‌د.
- لعاب مورد استفاده در ظرف باید فاقد سرب باشد تا ایجاد مسمومیت نکند. در این بین لعاب‌های قلیایی و فریت گزینه‌های مناسبی هستند.
- سطح لعاب باید بدون پریدگی و نقص باشد.
- ظرافت و کیفیت نقوش مورد استفاده بر سطح ظروف نشان‌دهنده کیفیت ساخت ظرف است. با توجه به نقوش مورد استفاده در سفالینه‌ها و آثار سرامیکی می‌توان مرغوبیت یک اثر را شناسایی کرد.
- صنایع دستی سفالی و سرامیکی مرغوب دارای نقوش اصیل و سنتی بسیار ظریفی هستند. هنگام خرید این آثار ارزشمند می‌توان با توجه به اصالت نقوش به کار رفته در آن‌ها، به مرغوبیت یا عدم مرغوبیت این محصولات پی برد.
صنایع دستی ساخته شده گلی
جمع‌بندی
در گذشته سفال و سرامیک پیوند عمیقی با زندگی روزمره انسان داشت. بسیاری از اطلاعات تاریخی ما درباره شیوه زندگی، فرهنگ و آداب و رسوم مردمان گذشته با توجه به همین سفالینه‌ها و ظروف و اشیای سرامیکی به دست آمده و بدون وجود آن‌ها بخش بزرگی از تاریخ انسان در تاریکی باقی می‌ماند. سفال و سرامیک بر خلاف تصور عموم تفاوت‌های عمده‌ای با هم دارند و در واقع می‌توان گفت که سفال زیرمجموعه‌ای از سرامیک‌ها محسوب می‌شود. و هر دوی آن‌ها برای ساخت انواع صنایع دستی، آثار هنری، ظروف کاربردی و تزئینی و… مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما به طور کلی سرامیک دارای کاربردهای متنوع‌تر و گسترده‌تری است.